Poezja dla opornych – środki stylistyczne cz. VI

źródło

Kolejna dawka dla spragnionych wiedzy o środkach stylistycznych. Dzisiaj wymienię te, które mieszczą się w grupie literki I oraz K. Nie przeciągam więc. Zaczynajmy!

Instrumentacja głoskowa – polega na takim doborze słów w tekście, aby poprzez bliskie sąsiedztwo powtarzających się podobnych głosek nadać mu szczególną wartość brzmieniową i semantyczną. W ten sposób powstaje dodatkowa warstwa estetyczna utworu, często podlegająca odrębnej interpretacji.

Istnieje wiele odmian instrumentacji głoskowej: rym, aliteracja, echolalia, glosolalia, paronomazja, poliptoton, kalambur, gra słów, onomatopeja, stylizacja brzmieniowa, symbolizm dźwiękowy.

Niektóre z powyższych odmian zostały już wyjaśnione w poprzednich tekstach. Chętnych do zapoznania się z definicją odsyłam do wcześniejszych artykułów.

Instrumentacji głoskowej sprzyja nagromadzenie naszych, polskich, typowo szeleszczących słów takich jak np. ukochany Szczebrzeszyn czy trzcina.

Jednym z najpopularniejszych wierszy, który przeważnie omawia się w szkole, jest Deszcz jesienny Leopolda Staffa. Poniżej prezentuję fragment, który w najlepszy sposób prezentuje omawiane zagadnienie:

O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny

I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,

Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...

Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną

I światła szarego blask sączy się senny...

O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny [...]

Inwersja, najprościej mówiąc, jest to przestawiony szyk w zdaniu. Przykład odnajdujemy w Krótkość żywota Daniela Naborowskiego.

Godzina za godziną niepojęcie chodzi:

Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.

Krótka rozprawa: jutro – coś dziś jest, nie będziesz,

A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz […]

Inwokacja – rozbudowana apostrofa otwierająca utwór literacki, zazwyczaj poemat epicki, w której zwykle autor zwraca się do muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o natchnienie, pomoc w tworzeniu dzieła. Najpopularniejszą inwokacją dla każdego Polaka jest ta zaczynająca się od słów: Litwo, ojczyzno moja... w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza.

Nie będę przywoływać jej fragmentu, ponieważ wierzę, że wymóg nauczenia się jej na pamięć podczas edukacji gimnazjalnej jest wciąż kontynuowany.

Ironia – inaczej szyderstwo, sposób wypowiadania się oparty na zamierzonej niezgodności, najczęściej przeciwieństwie, dwóch poziomów wypowiedzi: dosłownego i ukrytego, np. w zdaniu: jaka piękna pogoda wypowiedzianym w trakcie ulewy. (za Wikipedią)

Ironię bardzo często można odnaleźć w wierszach Wisławy Szymborskiej, która uwielbiała się nią bawić. Przykładem może być utwór poetki, który bardzo cenię i lubię, o tytule Małpa. Poniżej prezentuję fragment:

[...] Jadalna w Chinach, stroi na półmisku

miny pieczone albo gotowane.

Ironiczna jak brylant w fałszywej oprawie.

Podobno ma subtelny smak

jej mózg, któremu czegoś brak,

jeżeli prochu nie wymyślił.

W bajkach osamotniona i niepewna

wypełnia wnętrza luster grymasami,

kpi z siebie, czyli daje dobry przykład

nam, o sobie wie wszystko jak uboga krewna,

chociaż się sobie nie kłaniamy [...]

Kolokwializm – wyraz, wyrażenie lub forma składni – stosowane wyłącznie w języku potocznym. Mówiąc krócej: jest to po prostu słowo potoczne, którego nie użylibyśmy podczas rozmowy lub w pracy poza szczeblem prywatnym. Używa się go np. podczas stylizacji środowiskowej, w celu nadania odpowiedniego charakteru wypowiedzi, przedstawieniu jakiejś cechy; duże nagromadzenie kolokwializmów może zostać uznane za prostackie traktowanie języka.

Przykład kolokwializmu możemy odnaleźć w kolejnym utworze Wisławy Szymborskiej Koniec i początek.

[…] Ktoś musi grzęznąć

w szlamie i popiele,

sprężynach kanap,

drzazgach szkła

i krwawych szmatach.

Ktoś musi przywlec belkę

do podparcia ściany,

ktoś oszklić okno

i osadzić drzwi na zawiasach [...]

Kontrast – zestawienie dwóch odwrotnych cech, zjawisk, czynności itd. w celu ukazania i uwydatnienia cech omawianego tematu. Przykładem, w którym użyto kontrastu, może być przepiękny i niezwykle przejmujący wiersz Zbigniewa Herberta Pan od przyrody. Zachęcam do przeczytania całego utworu. W tym przypadku zestawiono ze sobą to, jak tytułowy Pan żył, z tym, jak zginął.

A wszystkich chętnych zapraszam do zapoznania się z pracą Zbigniewa Herberta pt. Domysły na temat Barabasza. Odnajdźcie omówiony powyżej środek stylistyczny.

Co stało się z Barabaszem? Pytałem nikt nie wie

Spuszczony z łańcucha wyszedł na białą ulicę

mógł skręcić w prawo iść naprzód skręcić w lewo

zakręcić się w kółko zakręcić radośnie jak kogut

On Imperator własnych rąk i głowy

On Wielkorządca własnego oddechu

Pytam bo w pewien sposób brałem udział w sprawie

Zwabiony tłumem przed pałacem Piłata krzyczałem

tak jak inni uwolnij Barabasza

Wołali wszyscy gdybym ja jeden milczał

stałoby się dokładnie tak jak się stać miało

A Barabasz być może wrócił do swojej bandy

W górach zabija szybko rabuje rzetelnie

Albo założył warsztat garncarski

I ręce szklane zbrodnią

czyści w glinie stworzenia

Jest nosiwodą poganiaczem mułów lichwiarzem

właścicielem statków – na jednym z nich żeglował Paweł do Koryntian

lub – czego nie można wykluczyć –

stał się cenionym szpiclem na żołdzie Rzymian

Patrzcie i podziwiajcie zawrotną grę losu

o możliwości potencje o uśmiechy fortuny

A Nazareńczyk

został sam

bez alternatywy

ze stromą

ścieżką

krwi

Share: