Podróże z historią: Polska w XV – XVII wieku

źródło

Tereny Pomorza i Inflant zawsze były dla Polski bardzo ważne, ponieważ rozwój kraju w dużym stopniu zależał od dostępu do morza. Wraz z rozwojem gospodarki towarowo – pieniężnej niezbędne stało się przyłączenie tych ziem, a głównie Pomorza Gdańskiego, które od początku XIV wieku pozostawało w rękach krzyżackich. Jednym z celów polityki północnej stało się jego odzyskanie.

W 1409 roku wybuchła wielka wojna z Zakonem, podczas której doszło do bitwy pod Grunwaldem (15.07.1410 r.). Bitwa zakończyła się klęską wojsk krzyżackich, a już rok później zawarto pokój w Toruniu. Polska jednak nie uzyskała wtedy Pomorza Gdańskiego, które według postanowień pokoju pozostawało we władaniu Zakonu. Konflikt jednak nie został do końca zażegnany i dopiero traktat brzeski zakończył okres 25–letnich zmagań z Zakonem, w których główną rolę odegrało zabezpieczenie terenów Wielkiego Księstwa Litewskiego. 

Żadna ze stron nie była zadowolona z postanowień pokoju toruńskiego, a pogarszająca się sytuacja gospodarcza ziem Zakonu spowodowała niezadowolenie społeczeństwa i pogłębiła niechęć do Krzyżaków. Ponadto z inicjatywy Związku Pruskiego wybuchło powstanie antykrzyżackie (1454 r.), a Kazimierz Jagiellończyk wydał akt inkorporacji Prus i Pomorza do Korony.

Wszystko to przyczyniło się do wybuchu kolejnej wojny, zwanej trzynastoletnią, która trwała w latach 1454 – 1466. Zakończyła się ona drugim pokojem toruńskim, na którym ustalono, że Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska powrócą do Polski. Ponadto przyłączono Warmię, Malbork i Elbląg, a pozostała część państwa zakonnego – zwana Prusami Zakonnymi – stała się lennem Królestwa Polskiego. Uzyskanie dostępu do morza pozwoliło rozwijać handel morski, a Polska produkująca dużo zboża, mogła bez przeszkód zaopatrywać państwa morskie. Wzbogaciły się również miasta portowe, a Wisła stała się głównym szlakiem handlowym Polski. 

Krzyżacy byli jednak bardzo niezadowoleni z postanowień drugiego pokoju i już w 1519 roku rozpoczęła się kolejna wojna, mająca uniezależnić Prusy Zakonne od Korony. Wielki mistrz, Albrecht Hohenzollern, pozbawiony poparcia papieża i cesarza, nie odniósł żadnych zwycięstw, co stało się przyczyną sekularyzacji Zakonu i hołdu pruskiego w Krakowie. Wielki mistrz stał się lennikiem króla polskiego, Zygmunta Starego, a po wygaśnięciu linii Hohenzollerna Prusy miały zostać przyłączone do Korony już na stałe. Niestety nie wykorzystano tej sytuacji i nie włączono ziem Prus Książęcych do państwa polskiego. Nikt nie przewidział ich połączenia z Brandenburgią, skutkiem czego było usamodzielnienie się Prus. Utworzenie państwa świeckiego i rozwiązanie Zakonu zlikwidowało jednak niebezpieczeństwo krzyżackie. 

Sekularyzacja Prus miała bezpośredni wpływ na likwidację zakonu Kawalerów Mieczowych w Inflantach. Znacznie przyspieszyły ją bunty szlachty i niezadowolenie mieszczaństwa, a zwalczające się grupy odwoływały się do państw ościennych. Dlatego o Inflanty rywalizowały Polska, Dania, Szwecja i Moskwa. Rozpoczęła się tak zwana walka o Dominium Maris Baltici. W 1557 roku doszło do zawarcia traktatu pozwolskiego między Polską a Zakonem, w którym zawarto przymierze przeciwko Moskwie. Pod wpływem klęski Zakonu w walce z wojskami moskiewskimi, duńskimi i szwedzkimi, wielki mistrz, Gotard Kettler, postanowił oddać Inflanty pod opiekę Polski i Litwy, co zawarto w traktacie wileńskim z 1561 roku. Na jego mocy Kurlandia została księstwem lennym, a pozostałe tereny Inflant wcielono do Rzeczypospolitej. Zygmunt August zobowiązał się również do odzyskania zagarniętej przez Moskwę części ziem Inflant. 

Postanowienia traktatu wileńskiego stały się główną przyczyną wybuchu wojny północnej (1563–1570), w której przewagę zyskała Rosja, wspierana przez Szwecję. Zygmunt August, by powstrzymać handel rosyjski, zorganizował żeglugę kaperską, niestety nie przyniosło to spodziewanego skutku. Na mocy podpisanego w Szczecinie rozejmu Polska i Litwa musiały zadowolić się jedynie częścią Inflant z Rygą i Parnawą. 

Wznowiona w 1577 roku wojna z Rosją, gdzie na czele wojsk polskich stanął Stefan Batory, przyniosła zwycięstwo Polsce i zatrzymała armię rosyjską. Korona odebrała większą część Inflant Wschodnich, a w 1582 roku podpisano rozejm w Jamie Zapolskim, na mocy którego Rosja zwróciła Polsce również ziemię połocką. 

W 1587 roku na króla Polski wybrano Zygmunta Wazę, który od 1592 roku był również władcą szwedzkim. Wkrótce w Szwecji wybuchł bunt poddanych, którego nie udało się stłumić. W 1599 roku nastąpiła detronizacja Zygmunta, a rok później całej polskiej dynastii Wazów. Zygmunt w myśl pacta conventa dokonał inkorporacji Estonii do Polski, co oznaczało wybuch wojny ze Szwecją. W pierwszej połowie XVII wieku rozegrano walkę o polskie Inflanty, zakończoną rozejmem spowodowanym śmiercią Karola IX. Prawie całe Inflanty znalazły się pod panowaniem szwedzkim (1600–1611). Rozejm w Mitawie (1622 r.) ustalił granicę polsko-szwedzką wzdłuż rzeki Dźwiny, Inflanty pozostały przy Szwecji, a Kurlandia przy Polsce. W latach 1626–1629 rozgrywały się walki o ujście Wisły, w których zwyciężył hetman Stanisław Koniecpolski. Spór zakończył rozejm podpisany w 1635 roku w Sztumskiej Wsi. Powtórzono w nim postanowienia mitawskie, a Rzeczpospolita poniosła klęskę w walce o dominację nad Bałtykiem. 

W drugiej połowie XVII wieku Szwecja dążyła do podporządkowania sobie osłabionej Polski. Wojska szwedzkie wkroczyły na jej tereny, zajmując kolejno ziemie. Konflikt zakończył się podpisaniem pokoju w Oliwie (1660 r.), w którym Rzeczpospolita zgodziła się na zmiany terytorialnie ustalone w 1635 roku, a król polski zrzekł się pretensji do tronu szwedzkiego, Polska ostatecznie utraciła lenno pruskie i Inflanty. Wojna ze Szwecją pokazała słabość Polski oraz szlachty i magnaterii. 

Polska dążyła do zdobycia choć części wpływów na Bałtyku, upatrując w tym korzyści gospodarczych. Po odzyskaniu Pomorza Gdańskiego stopniowo umacniała swoją pozycję w eksportowaniu zboża. Polska polityka północna była bardzo burzliwa, a częste konflikty osłabiały państwo lecz dominacja na Morzu Bałtyckim w tamtym okresie była bardzo ważna dla Polski.

Share: