"Słońce polskiego renesansu", czyli rzecz o Sępie

źródło

W połowie wieku XVI Europę zalewa fala reformacji. To czas przewrotny, niespokojny i krwawy. Gorączkowe dysputy, wzajemna nietolerancja, reforma Kościoła katolickiego – zda się, że wszystko, co znajome, stałe i niezmienne istnieć przestaje. W tych oto czasach przychodzi na świat prekursor polskiego baroku – Mikołaj Sęp-Szarzyński. Postać niezwykle tajemnicza, bo niewiele wiadomo na temat jego życia (nie zachował się nawet wizerunek tego artysty pióra), niewielka również część jego twórczości ocalała.

Umowną datą narodzin poety jest rok 1550. Co do miejsca – nie ma zgody, czy była to Zimna Woda czy Rudno pod Lwowem. Wiadomo natomiast, że Mikołaj był najstarszym z trojga synów podstolego lwowskiego, Joachima Sępa (herbu Junosza) z przydomkiem Szarzyński (stąd podwójne nazwisko).

Skąd umowna data urodzin? Z wpisów w metrykach uniwersytetu w Wittenberdze wiadomo, że 21 maja 1565 roku Mikołaj został studentem owej uczelni, a następnie studiował w Lipsku (po naukach pobieranych uprzednio we Lwowie). Ówcześni żacy mieli co najmniej 12, a – co bardziej prawdopodobne – 15 lat. Z tych wyliczeń przyjęto rok narodzin artysty.

Dywaguje się, że poeta – będąc katolikiem, jak cała jego familia – zdobywając wyższe wykształcenie na protestanckiej uczelni (w mieście Marcina Lutra) – mógł być przez ten krótki czas sympatykiem nurtów reformacyjnych (wiadomo, że przyjaźnił się z protestancką rodziną Starzechowskich).

Po studiach Mikołaj zwiedził Włochy i Szwajcarię, gdzie również poznał środowiska reformacyjne. Jednak po powrocie do Lwowa 31 stycznia 1568 roku na nowo stał się katolikiem (co było wówczas "modne") i począł obracać się w kręgu dominikanów i jezuitów.

Poeta, zwany "zachodzącym słońcem polskiego renesansu", zaczął tworzyć najprawdopodobniej około roku 1567, kiedy to napisał po łacinie epitafium nagrobne Janowi Starzechowskiemu, ojcu swego przyjaciela. Pisał zarówno po łacinie, jak i w języku polskim; tłumaczył Ludwika z Grenady. Był najznakomitszym – obok Jana Kochanowskiego – twórcą literatury staropolskiej. Tworzył lirykę religijno-ideologiczną oraz patriotyczną (był m.in. propagatorem koncepcji Polski jako przedmurza chrześcijaństwa). Rozpoczął refleksyjno-filozoficzny nurt poezji metafizycznej, w której przyjął postawę uczonego artysty (łac. artifex doctus). W utworach jego dominują motywy zwątpienia i refleksji nad celowością życia ludzkiego, widoczna jest obsesja śmierci. Twórczość wyróżnia mnogość paradoksów i konceptów, nagromadzenie figur słowa i myśli, liczne elipsy, inwersje, antytezy i oksymorony.

Przed śmiercią (w czerwcu bądź lipcu) 1581 roku poeta mieszkał we wsi Wodzica niedaleko Przemyśla. Nie wiadomo dokładnie, gdzie jest pochowany – w Przemyślu czy w Przeworsku.

Utwory Sępa (również po łacinie) zostały po raz pierwszy wydane ok. 20 lat po śmierci artysty (w roku 1601) przez jego spadkobiercę – brata Jakuba. Zbiorek nosił tytuł Mikołaja Sępa Szarzyńskiego rytmy albo wiersze polskie. Były to ocalałe (po śmierci poety jego spuścizną zajął się Stanisław Starzechowski, który jednak niebawem zmarł, a część twórczości Mikołaja po prostu zaginęła) sonety, pieśni, parafrazy psalmów oraz nagrobki i fraszki.

Share: