Operacja Kino – kadrowanie: odległość kamery

W następnym odcinku Operacji Kino po raz ostatni zajmę się tematem kadrowania. Na koniec pozostało coś, z czym mogliście się już zetknąć, czyli odległość kamery od filmowanych obiektów, a co za tym idzie – odpowiednie plany filmowe.

Odległość

Odległość kamery określa dystans, na jaki patrzymy na zainscenizowane ujęcie; daje poczucie znajdowania się blisko bądź daleko od niego. Określając różne odległości, mówi się o stosowaniu pewnych planów. Ich miarą jest z reguły umieszczona w nich ludzka sylwetka. Należy pamiętać jednak, że pojęcia planu używa się także w dwóch innych przypadkach. Używając skrótowych definicji może to być:

1. Miejsce kręcenia zdjęć.

2. Ułożenie kompozycji przestrzennej.

3. Odległość od kamery.

Wyróżniamy plany:

Plan totalny (ang. extreme long shot) – postać ludzka jest bardzo słabo widoczna w kadrze lub nieobecna. Plan ten ma na celu ukazanie miejsca akcji w kategoriach geograficzno-urbanistycznych – np. krajobrazów, widoków z lotu ptaka. W kadrze widoczne jest mało detali, plan totalny ma oddawać więc ogólne wrażenie jakiegoś miejsca. Używany często w filmach wojennych, katastroficznych czy przygodowych.

Duma i uprzedzenie (2005)

Plan ogólny (ang. general view, AE – vista shot, BE – long shot) – postacie w kadrze stają się widoczne, lecz nadal dominuje otoczenie wokół nich. Wysokość ludzkiej sylwetki wynosi mniej więcej połowę wysokości kadru.

Przypadek Harolda Cricka (2006)

Plan pełny (ang. full figure shot/full shot/near shot/semilong shot) – postacie ludzkie prezentowane są od stóp do głów. Tło odgrywa coraz mniejszą rolę, choć nadal jest dobrze widoczne. Z łatwością identyfikuje się działania bohaterów, mniej ważna jest ich mimika.

Aż poleje się krew (2007)

Plan amerykański (ang. american shot/medium long shot, AE – knee shot, BE – close medium shot) – postacie widoczne są od kolan wzwyż. To dość popularny plan, bo pozwala zachować równowagę między postacią a otoczeniem. Zaczął się pojawiać w amerykańskich westernach lat 30. po to, aby zawrzeć w kadrze kaburę z pistoletem noszoną przez kowbojów.

Incepcja (2010)

Plan średni/półpełny (ang. medium shot/mid-shot) – postacie ukazane są od pasa w górę. Jest często używany przy pokazaniu małej grupy ludzi, kiedy to widz dostrzega zarówno część tła, jak i mimikę bohaterów w kontekście ich mowy ciała. Używany często w wywiadach i przy pokazywaniu prezenterów wiadomości.

Naznaczony (2010)

Półzbliżenie (ang. bust shot/chest shot/medium close-up) – postacie pokazywane są od łokcia w górę (popiersie). Dekoracja zostaje praktycznie wyeliminowana.

Hugo i jego wynalazek (2011)

Plan wielki/zbliżenie (ang. close shot/close-up/head shot/mug shot) – postać ukazywana jest od ramion w górę. Portret twarzy zajmuje niemal cały kadr. Bardzo często ma zaprezentować emocje bohaterów, szczegóły gestu czy ważny przedmiot.

Drzewo życia (2011)

Duże zbliżenie/detal (ang. big close-up/extreme close-up) – ukazuje szczegół ludzkiej twarzy lub ważny dramaturgicznie, wyizolowany z otoczenia przedmiot.

Szpieg (2011)

Makrodetal – pokazuje niedostrzegalny gołym okiem fragment rzeczywistości, np. linie papilarne, tęczówkę oka. Niegdyś niestosowany ze względu na trudności realizacyjne.

Wojna światów (2005)

Równie ważny co odległość kamery jest rozmiar filmowanego w kadrze obiektu. Z tej samej odległości można pokazać np. człowieka w planie ogólnym i łokieć wielkiego smoka. Poniższy kadr z Męczeństwa Joanny d’Arc Carla Theodora Dreyera nie przedstawia zbliżenia pomimo tego, że znajduje się w nim głowa tytułowej bohaterki. To ujęcie w planie ogólnym, gdyż głowa jest w kadrze stosunkowo mała. Przyporządkowując więc dane ujęcie do któregoś z planów, powinniśmy brać pod uwagę także względne proporcje obiektu w kadrze.

Męczeństwo Joanny d'Arc (1928)

Nie zawsze to, co znajduje się najbliżej, jest najważniejsze. Orson Welles w twórczy sposób wykorzystał możliwość grania planami w Obywatelu Kane’u. 

W przedstawionej sekwencji najistotniejsza jest chwila, kiedy państwo Kane rozmawiają o oddaniu chłopca do adopcji. Wszyscy dorośli przedstawieni są w planach bliskich, ale to mały Charles, choć pokazany w planie ogólnym, jest tu najważniejszy. To jego losy się tu ważą. Umiejscowiony został prawie w centrum, jest stale obecny i wyraźnie widoczny. 

Obywatel Kane (1941)

Warto wspomnieć, że nie istnieją ostre granice między danymi planami – nikt raczej nie będzie mierzył linijką, próbując odróżnić plan totalny od ogólnego. Nie istnieją uniwersalne miary odległości kamery, więc te kategorie są w gruncie rzeczy umowne.

Różnym obszarom kadrowania nie można przypisać niezmiennych znaczeń, np. ujęcie z niskiego kąta – monumentalizacja, z wysokiego – umniejszenie. Filmy straciłyby w ten sposób mnóstwo ze swojej wyjątkowości i bogactwa. Sens konkretnych zabiegów technicznych wynika z całości filmu.

Powtarzające się na przestrzeni filmu ustawienia kamery mogą łączyć się z pewnymi bohaterami lub sytuacjami, a co za tym idzie, są motywami zespalającymi i ujednolicającymi obraz. Np. we wspomnianym Męczeństwie Joanny d’Arc maniakalnie wręcz stosowane są mocne zbliżenia na twarz bohaterki.

Męczeństwo Joanny d'Arc (1928)

Męczeństwo Joanny d'Arc (1928)

Kadrowanie może też wzmacniać wizualną atrakcyjność filmu. Seria ujęć z Kieszonkowca Roberta Bressona przedstawiająca w zbliżeniu dłonie złodziei składa się na prawdziwy balet rąk.

Sceny w planie totalnym i ogólnym dają widzom możliwość podziwiania efektownych krajobrazów, z czego chętnie korzystają np. westerny. W Prostej historii Davida Lyncha czy Rekolekcji na temat mroku Wernera Herzoga znajduje się wiele ujęć widoków w planie ogólnym i totalnym, które zapewniają wizualną przyjemność.

Prosta historia (1999)

Rekolekcje na temat mroku (1992)

Legenda:
AE – amerykański angielski
BE – brytyjski angielski



W poprzednich odcinkach:

1. Wymiary kadru

2. Kształt kadru

3. Kadrowanie: kąt i poziom ustawienia kamery

4. Kadrowanie: wysokość ustawienia kamery

Share: