NAJNOWSZE

piątek, 4 lipca 2014

Poezja dla opornych cz. II – rodzaje i układ rymów

źródło
W kolejnym artykule z cyklu Poezja dla opornych przyjrzymy się bliżej rymom w wierszach. Zgłębimy takie aspekty jak ich budowa i układ w utworach lirycznych oraz zastanowimy się nad ich znaczeniem. Czy wiersz nieposiadający rymów uznaje się za mniej liryczny? Czy odejście od podstawowych schematów użycia asonansu wpływa w jakiś sposób na kategoryzację utworu?
Po zapoznaniu się z najważniejszymi rodzajami i układami rymów przejdziemy do najbardziej znanych środków stylistycznych.


Zacznijmy od definicji rymu.

Rym to całkowita lub przybliżona zgodność brzmienia najmniej dwóch wyrazów, najczęściej występująca na końcu wersu w utworze poetyckim. Rymy można klasyfikować ze względu na ich rodzaje i układ.


Podział ze względu na przestrzeń akcentującą:

a) męskie (oksytoniczne) – oparte na akcencie oksytonicznym, właściwe wierszowi sylabotonicznemu, jak zew-krew
b) żeńskie (paroksytoniczne) – posługujące się akcentem paroksytonicznym, nieodłączne od wiersza sylabicznego, np. woda-uroda
c) daktyliczne (proparoksytoniczne) – w języku polskim rzadkie, związane z akcentem proparoksytonicznym: zakochać się-rozszlochać się, metafizyka-ryzyka.


Biorąc jednak pod uwagę, że taki sposób objaśnienia dla wielu jest czarną magią, istnieje możliwość łatwiejszego wyjaśnienia wymienionych wyżej podziałów.
Rymy męskie są krótkie i składają się ze słów jednosylabowych, takich jak noc-koc, łzy-bzy. Ich specyficzna budowa sprawia, że w utworach występują rzadziej od rymów żeńskich.
Rymy żeńskie są długie i składają się ze słów dwu- lub wielosylabowych, takich jak buty-nuty, firanka- kolorowanka.

Zarówno rymy żeńskie, jak i męskie zostały użyte w wierszu o raku:
Rak
Chodzi tak...
Ma długie kleszcze -
powiedzieć wam jeszcze?[…]



Rozumując zgodnie z wyżej przedstawionymi definicjami, rym rak-tak jest rymem męskim, a kleszcze-jeszcze – rymem żeńskim.


Dodatkowym etapem analizy rymów ze względu na ich użycie w wierszu jest określenie, czy są to rymy:
a) dokładne – utrzymują pełną zgodność brzmieniową. Mówiąc bardziej łopatologicznie, ostatnie sylaby słowa są identyczne, np. firanka-skakanka

b) niedokładne – brzmieniowo są do siebie podobne, ale nie wszystkie głoski są identyczne, np. ranię- oceanie.


Kolejnym sposobem podziału rymów jest sprawdzenie ich gramatyczności – i tak możemy podzielić je na rymy:
a) gramatyczne – utworzone z wyrazów o jednakowym pochodzeniu gramatycznym, np. dwóch czasowników, dwóch przymiotników itd. – widzę-szydzę, biały-mały

b) niegramatyczne – złożone ze słów o różnym pochodzeniu gramatycznym, np. przymiotnika i czasownika – dziwaczne-zacznę.


Równie ważne w analizie wiersza ze względu na użycie rymu jest określenie ich położenia. W tym obrębie rozróżniamy rymy:
a) końcowe – umieszczane na końcu wyrazu. Występują najczęściej i zdarza się, że wymiennie określa się je mianem rymów zewnętrznych. Takie określenie bywa błędem, ponieważ istnieją także rymy, które występują na początku wyrazu. Użycie w tym wypadku stwierdzenia, jakoby rym był zewnętrzny, nie określa jednoznacznie jego położenia.

b) wewnętrzne – występują wewnątrz wyrazu. Najbardziej znanym przykładem ich występowania jest Bogurodzica

c) inicjalne – o których wspomniałam już wcześniej. Występują bardzo rzadko i są umieszczane na początku wyrazu.


Ostatnim etapem analizowania wiersza z uwzględnieniem jego rymów jest ich układ. Najbardziej popularne są trzy sposoby ułożenia, które można zapisać za pomocą odpowiedniej kombinacji liter A i B. Są to układy rymów:

a) parzyste – rymują się sąsiadujące ze sobą wersy; pierwszy z drugim, trzeci z czwartym, piąty z szóstym itd. Przykładem może być fragment wiersza Adama Mickiewicza Niepewność:


Gdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę, a
Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę; a
Jednakże gdy cię długo nie oglądam, b
Czegoś mi braknie, kogoś widzieć żądam[…] b


Zapis literowy: aabb

b) przeplatane (inaczej krzyżowe) – rymy występują naprzemiennie; pierwszy wers rymuje się z trzecim, drugi z czwartym itd. Przykładem jest wiersz Marii Konopnickiej Pieśń o domu:

Kochasz ty dom, rodzinny dom, a
Co w letnią noc, skroś srebrnej mgły, b
Szumem swych lip wtórzy twym snom, a
A ciszą swą koi twe łzy? b

Kochasz ty dom, ten stary dach, a
Co prawi baśń o dawnych dniach, b
Omszałych wrót rodzinny próg, a
Co wita cię z cierniowych dróg?[…] b


Zapis literowy: abab

c) okalające – identyczne rymy występują na początku i na końcu zwrotki; wers pierwszy rymuje się z czwartym, drugi z trzecim itd. Przykładem jest sonet Jana Andrzeja Morsztyna Do trupa:

Leżysz zabity i jam też zabity, a
Ty - strzałą śmierci, ja - strzałą miłości, b
Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości, b
Ty jawne świece, ja mam płomień skryty[...] a


Zapis literowy: abba.

To najkrótszy i najbardziej podstawowy sposób analizowania rymów w wierszu.


Informacja dla gimnazjalistów i licealistów! Wiersz nie musi, a wręcz bardzo często nie zawiera tylko jednego rodzaju rymów z wyżej wymienionej kategorii. Idąc tym tropem, w czasie określania kombinacji brzmieniowej musicie zaznaczać, że występują rymy gramatyczne (i podać przynajmniej jeden przykład) oraz niegramatyczne (przykład), żeńskie, męskie itd.

Jeśli chodzi o układ, to sytuacja jest uproszczona. Przeważnie nie występują wiersze, które rozpoczynają się na przykład od rymów parzystych, a następnie przechodzą w rymy okalające.

Dla wszystkich chętnych pozostawiam poniżej przepiękny wiersz Juliana Tuwima o incipicie Kocham w Tobie to zmierzchowie. Tych, którzy chcą poćwiczyć określanie rodzaju i układu rymów, zachęcam, by to zadanie wykonali, a pozostałym życzę przyjemnej lektury tego utworu.


źródło
Kocham w Tobie to zmierzchowe
Zadumanie, zamyślenie,
Kiedy smętnie schylasz głowę
W wieczorowe patrząc cienie...

Kocham myśli twe tajone
I tęsknotę co ulata
W nieznajomą jakąś stronę,
Kedyś w dal - na krańce świata...

A choć wiem, że twa tęsknota
Szuka róż - na dawnym grobie,
Że do tamtych dni ulata...

I to jednak kocham w Tobie...




W kolejnej odsłonie Poezji dla opornych skupimy się na szerokiej gamie środków stylistycznych. Postaram się wytłumaczyć sposób ich analizowania w przykładowych fragmentach wierszy.

Share:

4 komentarze :

  1. Wielka szkoda, że "Poezja dla opornych" ukazuje się tylko raz w miesiącu... :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Droga Magdo,
      dołożymy wszelkich starań, by zadowolić naszych czytelników. Pomyślimy nad tym, by urozmaicić dział poetycki i rozwinąć "Poezję dla opornych". Tymczasem, jak wspomniała Sylwia, główna redaktor Poezji, odsyłamy do artykułów dotyczących motywów w poezji :)
      Pozdrawiamy serdecznie!

      Usuń
  2. Cieszę się, że moja praca okazała się przydatna :) Postaram się coś zrobić z terminami, a na obecną chwilę odsyłam do artykułach o różnych motywach w poezji. Pozdrawiam i dziękuję za komentarz.

    OdpowiedzUsuń
  3. fajny artykuł... szkoda tylko że są tylko trzy przykłady🙃

    OdpowiedzUsuń

Wiele dla nas znaczą Wasze opinie, dlatego dziękujemy za każdy zostawiony ślad i zachęcamy do komentowania i dzielenia się swoimi przemyśleniami.

 
Wróć na górę
Copyright © 2014 Essentia. Design: OtwórzBlo.ga | Distributed By Gooyaabi Templates